Niet-ingedaalde zaadbal

Bij jongetjes ontwikkelen de zaadballen (testikels of testes) zich voor de geboorte in hun buik. Normaal gesproken dalen de zaadballen een paar weken voor de geboorte via de lies in de balzak. Dit proces heet indalen.

Soms gaat er iets mis met de indaling. Eén of beide zaadballen blijven dan in de buik of in de lies zitten. Dat kan gevolgen hebben voor de vruchtbaarheid op volwassen leeftijd. Het gebeurt ook dat een zaadbal die wel was ingedaald weer uit de balzak schiet.
Direct na de geboorte van een jongen kijkt de arts of kraamvrouw naar zijn zaadballen, om vast te stellen of de testes (zaadballen) aanwezig zijn bij het kind. Het kan zijn dat een of beide testes omhoog schieten en later aanleiding zijn voor verder onderzoek. De arts van het consultatiebureau zal hier ook naar kijken.

Beschermende reflex

Er bestaat bij jongens op jonge leeftijd nog een beschermende reflex waarbij de cremaster-spier die rondom de zaadbal ligt, de bal terug de buik in trekt. Bij onderzoek van het scrotum (balzak) kan deze beschermende reflex optreden en kan de zaadbal zich terugtrekken.

Cryptorchisme: Verborgen zaadballen

De beide zaadballen dienen direct na de geboorte in het scrotum (de balzak) aanwezig te zijn en daar te blijven. Als de zaadbal niet wordt gevonden bij het onderzoek, volgt een verwijzing naar de uroloog voor de diagnose cryptorchisme (verborgen testis). Dit komt voor bij 3 tot 5% van alle jongens, waarbij 15% dit aan beide zijden heeft.

Bij de meeste jongens dalen de zaadballen in het eerste levensjaar nog spontaan in. Slechts 1% heeft op éénjarige leeftijd nog steeds een verborgen testikel. Het is mogelijk dat de zaadbal wel te voelen is. Bij 80% van de jongetjes met een testikel die niet is ingedaald kan de arts deze voelen. Als de zaadbal niet te voelen is, betekent dit dat de zaadbal in de buikholte zit of dat deze werkelijk afwezig is. Het grootste deel van deze zaadballen wordt gevonden tijdens een echografie of een operatie.

Vormen van verborgen zaadballen

De retractiële testis (pendel bal)

Dit is een zich terugtrekkende zaadbal door de beschermende reflex. De zaadbal is meestal voelbaar en de arts kan deze proberen met een strijkende handbeweging voorzichtig in de balzak te brengen. Deze testes functioneren normaal en er is geen verdere behandeling nodig. Dit fenomeen verdwijnt in de puberteit.

De ectopische testis (verkeerd ingedaald)

Dit is een zaadbal die de verkeerde weg heeft gekozen tijdens het indalen. Een dergelijke bal functioneert meestal normaal. Een operatie is nodig om de bal in het scrotum vast te zetten.

De onvolledig ingedaalde testis

De zaadbal komt tijdens het indalen steeds lager te liggen. De bal wordt tevens naar beneden getrokken door het gubernaculum. Dit is een streng die de onderkant van het scrotum met de onderkant van de zaadbal verbindt. De niet ingedaalde testis kan zich in de buikholte bevinden (abdominaal), in het lieskanaal zitten (inguinaal) of hoog in de balzak (prescrotaal). Als dit proces van indalen niet afgerond wordt, ligt de bal dus te hoog (hoogstand). Om dit te herstellen is een operatie noodzakelijk.

De afwezige testis

Waarschijnlijk is nog tijdens de zwangerschap de zaadbal om zijn as gedraaid waardoor de bloedvaten zijn afgeklemd. Hierdoor kreeg de testikel geen zuurstof meer en stierf deze af. Deze diagnose stelt de arts pas na een operatie. Aan het uiteinde van de zaadleiders en bloedvaten wordt dan geen of een beetje restweefsel gevonden.

Redenen om te behandelen

Vruchtbaarheid

Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat er schade aan de zaadproducerende cellen ontstaat na het eerste levensjaar bij de niet ingedaalde testis. Sinds enige tijd wordt geadviseerd om de zaadbal op 1 jarige leeftijd te laten vastzetten. Waarschijnlijk zal dit de vruchtbaarheid in gunstige zin beïnvloeden.

Cosmetisch

Jongens horen in het scrotum twee testikels te hebben.

Kans op zaadbalkanker

Een niet-ingedaalde testikel geeft een verhoogde kans op zaadbalkanker (1 op 2500). De normale kans op zaadbalkanker is 1 op 100.000. Een operatie verlaagt de kans op zaadbalkanker niet.

Onderzoek

De uroloog doet onderzoek om te kunnen bepalen waar de zaadbal zich bevindt. Soms kan een kijkoperatie (laparoscopie) hierbij uitkomst bieden. De zaadbal blijkt dan vaak in de buik te liggen. Afhankelijk van de kwaliteit van de zaadbal wordt bekeken of een behandeling mogelijk is.

Operatie (Orchidopexie)

Vaak krijgt een jongetje een medische ingreep als de zaadballen na het eerste levensjaar nog niet zijn ingedaald. De operatie (orchidopexie) vindt plaats als het kind tussen 12 en 18 maanden is. Vóór het eerste jaar is het risico van narcose nog te groot en na de 18e maand begint de verlatingsangst bij een kind.

De operatie vindt plaats door een sneetje in de lies te maken. Hier wordt de zaadleider opgezocht. Via de opening in de lies wordt de zaadbal opgezocht en vrijgemaakt. Ook de bloedvaten en de zaadleider van de zaadbal maakt de uroloog los van de omliggende weefsels. Hierdoor ontstaat over het algemeen voldoende ruimte om de zaadbal naar de balzak te brengen. De zaadbal wordt losgemaakt, in de balzak gebracht en vastgezet. Meestal is de zaadbal voldoende los te maken en is vastzetten in het scrotum geen probleem. Soms echter zijn de bloedvaten te kort en kan de testikel niet helemaal tot beneden worden gebracht.
Na de operatie wordt een beetje verdoving in de wond achtergelaten zodat het kind na de operatie geen pijn voelt.